Aanbod middelbaar onderwijs in een nieuw perspectief: Een interview met Liene Conard (publiekswerking Rubenshuis), Stijn Houtman (leerkracht geschiedenis Onze-Lieve-Vrouwe-college), Hildegarde Vangenechten (educatiemedewerker Faro) en Clara Luckx (das Kunst).
Elke volwassene zal het beamen: museumbezoeken waren niet altijd de meest spannende schooluitstapjes. Maar als iemand jongeren kan beroeren, is het Rubens wel. En toch … Een kunstschilder uit vervlogen tijden attractief maken bij het jonge publiek: het is een stevige uitdaging.
Het Rubenshuis nam de handdoek op en werkte samen met het Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwecollege en de vzw das Kunst een vernieuwend aanbod uit voor kinderen van het secundair onderwijs.
Liene, vanwaar de focus op het secundair onderwijs?
Liene: "Een specifiek aanbod voor elke doelgroep is onmogelijk, dus we moesten er een kiezen. De missie en visie in het nieuwe beleidsplan sluiten het dichtst aan bij jongeren. Niet in hun vrije tijd, maar in een schoolcontext omdat net dat heel veel raakvlakken heeft met Rubens en zijn werk. Vergeet niet dat hij zelf ook een atelier had waarin hij jongeren opleidde. Bovendien wilden we heel graag de buurt betrekken. Zo kwamen we uit bij het plaatselijke secundair onderwijs als basis voor de uitbouw van een vernieuwend scholenaanbod.”
Precies die jongeren die het moeilijkst bereikbaar zijn.
Liene: “Inderdaad. Op die leeftijd hebben ze een eigen mening en weten ze perfect wat ze willen. Dus dat dwingende karakter van een culturele uitstap heeft een averechts effect. Musea slagen er vaak niet in om linken te leggen met hun leefwereld. Bij kleuters en kinderen uit het lager onderwijs is dat makkelijker. Die vinden alles goed en zijn volgzamer. Maar ‘kom binnen en volg de gids’ werkt voor iets oudere jongeren nu eenmaal niet meer.”
Stijn: “Dat klopt. Vanaf de puberteit ontwikkelen ze eigen interesses en willen ze zelf op ontdekking. Op hún tempo. Het klassieke museumbezoek spreekt daarom minder aan. Een alternatief uitdenken dat wél prikkelt, is geen eenvoudige opdracht. Te meer omdat je in het secundair onderwijs uurroosters deelt met andere leerkrachten. Dat vraagt meer organisatie en verhoogt de drempel om in klasverband naar het museum te gaan, laat staan met meerdere klassen."
Waarom een langdurig traject met één school?
Liene: “Het museum ging net dicht voor restauratie en het had toen geen zin om na te denken over een nieuw aanbod voor het secundair onderwijs. Maar ik wilde de sluiting wel overbruggen via een samenwerking met een lokale school. Het Onze-Lieve-Vrouwecollege kwam meteen in beeld: het contact was al jaren heel nauw en we liggen op amper vijf minuutjes van elkaar. Twee schooljaren lang werd er intensief gewerkt rond Rubens, zijn oeuvre en het Rubenshuis.”
Met welk doel?
Liene: “We wilden de buurt en de leerlingen verbinden met het Rubenshuis. Enerzijds om de drempel naar het museum te verlagen, maar ook om Rubens’ werk toegankelijker te maken. Als ze thuis zouden komen en zeggen ‘Amai, dat was verrassend!’ of ‘Ik ben creatiever dan ik dacht’, was dat voor ons in eerste instantie al genoeg. Gewoon dat zaadje planten, weet je. Het proces is belangrijker dan het resultaat.
Voor dit project sloegen jullie de handen in elkaar met das Kunst. Vertel.
Liene: “Als publiekswerker weet ik hoe ik met verschillende doelgroepen moet werken. Maar als je in de diepte gaat zoals hier, moet je daarvoor de juiste expertise in huis halen. Dit is ook niet zomaar een zij-dingetje. Het Rubenshuis maakte van meet af aan voldoende tijd en budget vrij om een kwalitatieve en ervaren partner te zoeken die zijn schouders voor lange termijn onder dit project kon zetten. Die vonden we in de kunsteducatieve organisatie das Kunst. Met hen konden we echt gaan voor die verdieping. Als je iets doet, moet je het goed doen. Vraag dat maar aan Rubens.”
Clara, wat was de precieze rol van das Kunst?
Clara: “Wij zijn een collectief van jonge kunstenaars en bedenken workshops voor verschillende doelgroepen. Dat was ook hier onze opdracht. We bereiden ze ook telkens voor en begeleiden van a tot z. Al klinkt dat nu allemaal eenvoudig. Het kostte tijd om te onderzoeken wat jongeren echt aanspreekt. Bovendien was het voor mij de eerste keer om op deze manier te werken. Meestal zijn we vrij om de thema’s te bepalen, maar hier stond het onderwerp vast: Rubens. En ook: ik ben een kunstenaar, geen historicus. En weet dus niet meer over hem dan de doorsnee persoon. Maar gaandeweg kregen we de jongeren steeds dichter bij Rubens.”
Hoe dan?
Clara: “Bij das Kunst werken we veel met technologie. Hier dus ook. Met het schilderij ‘De kunstkamer van Cornelis van der Geest’ als inspiratie lieten we de jongeren een virtuele kunstkamer maken. Rubens begeestert, maar het is niet zo dat we zijn hele levensverhaal uitleggen. De workshops zetten de jongeren in de eerste plaats aan om heel goed te kijken naar zijn werken. Tot in het kleinste detail.”
Liene: “Het was echt knap om te zien hoe ze met een 3D-bril op hun neus experimenteerden en op onderzoek trokken doorheen een historisch gebouw. Als Rubens-fans worden we natuurlijk blij van dat soort contrasten.”
Stijn, hoe ervaarden jullie dit als school?
Stijn: “Als ASO-instelling focussen wij meer op de cognitieve ontwikkeling van kinderen. De workshops sporen hun aan om ook creatief aan de slag te gaan. En dat helemaal op maat van de leerlingen en met nieuwe technologieën die wij op school niet hebben. Ze krijgen de ruimte om de opdrachten in te vullen op hun eigen manier. Of ze er nu ver in willen gaan of juist niet. Ondertussen leren ze kijken naar kunst en de figuur van Rubens beter kennen. Dat is het beste van twee werelden, toch? De drempel is nu nagenoeg verdwenen. Het museum komt tot bij ons en wij komen bij wijze van spreken via de achterdeur naar het museum.
Hoe ziet de toekomst van dit project eruit?
Liene: “Het Onze-Lieve-Vrouwecollege is voor het Rubenshuis een belangrijke partner op lange termijn. We beschouwen de leerlingen als een van onze artists in residence. Ze zijn hier ook altijd welkom. Sterker nog: we hopen dat ze zich hier zo op hun gemak voelen, dat ze het museum beschouwen als een tweede thuis. Gewoon chillen in de vernieuwde tuin of een boek lezen in de bibliotheek. Ondertussen hopen we dat Rubens, zijn werk, zijn verhaal en het Rubenshuis in hun achterhoofd blijft zitten. Én hun hart. De samenwerking loopt dan ook gewoon door. Steeds in blokken van twee schooljaren die we telkens evalueren. Wat zijn de leerpunten en wat was succesvol? Daarmee gaan we dan in de aanloop naar de volgende twee jaar aan de slag.”
Wat zijn de voornaamste leerpunten tot nu toe?
Liene: “Eerst deden we alle workshops op school, daarna organiseerden we ze ’s avonds in het Rubenshuis. Door de vele verplichtingen en hobby’s van jongeren was de opkomst echter niet zo groot. Daarom keerden we terug naar de school. Maar de motivatie was er wel. Daarom werken we nu aan een soort ‘bootcamp’ tijdens de paasvakantie. Trial and error, het hoort er simpelweg bij. Nogmaals, het proces primeert op het resultaat. Feit is: nooit eerder bereikten we zoveel kinderen uit het secundair onderwijs. Meer dan 300 leerlingen deden mee. Een ongelooflijk resultaat.”
Hildegard: “Het succes schuilt volgens mij in het ‘en-en-verhaal’: het museum komt naar de school, de school komt naar het museum. Niet enkel dat ene moment in het museum is van tel. Het gaat om het prikkelen van de jongeren, hun geesten openzetten over een langere termijn. Daarom is het belangrijk om hun tijd te geven om informatie te verwerken, ideeën te laten rijpen en geïnteresseerd te raken. Als museum moet je ook ruimte laten voor experiment. Alleen zo kom je erachter wat werkt en wat niet.”
Stijn: “Die ruimte voor experiment is cruciaal. Er is geen lat of doel. We moeten aan het einde van het traject niet ‘iets’ bereikt hebben. Dat geeft alleen maar stress en legt extra druk. De nadruk ligt op het proces.”
Clara: “Dat verklaart meteen ook de goeie match met das Kunst. Onze focus ligt altijd op experiment. Bij geen enkele van onze activiteiten staat het resultaat voorop. Het voelde heel fijn dat we van het Rubenshuis en het college de ruimte kregen om vast te houden aan die aanpak en te werken aan een project dat gestoeld is op hetzelfde principe.”
Het Rubenshuis en FARO startten onlangs een Lerend Netwerk op rond secundair onderwijs en musea. Leg eens uit.
Liene: “Leerlingen uit het secundair worden door musea nog te vaak in een trechtertje gestopt door de keuze te beperken tot een rondleiding of creatieve workshop. Iedereen krijgt hetzelfde voorgeschoteld en gaat daarna braafjes terug naar school. Met wat geluk doet de leerkracht nog een voorbeschouwing of een naverwerking, maar daar blijft het vaak bij. Waarom scheren we al die jongeren over dezelfde kam? Een klas is zó divers: de ene is creatief, de andere wil leren en weten. Laten we ze daarom niet beter zelf kiezen wat ze willen doen? Zodat elk kind zich aangesproken voelt en na afloop met een goed gevoel huiswaarts keert. Binnen het Lerend Netwerk wil ik die vragen luidop stellen en samen met andere musea en het onderwijsveld op zoek gaan naar concrete antwoorden.”
Hildegard: “Jongeren van die leeftijd vragen inderdaad een individuele benadering. En dan moet je vertrekken vanuit autonomie en eigenaarschap. Het is tijd dat musea hun onderwijswerking en educatieopdracht nog eens grondig onder de loep nemen. Moeten we iets blijven doen omdat het altijd zo geweest is? Neen, laten we daarom even bezinnen. Een denkoefening maken vanaf een wit blad. Dat is wat we met dat Lerend Netwerk willen doen. Samen nadenken over hoe we als musea van betekenis kunnen zijn voor het onderwijs. Allebei staan we voor grote uitdagingen. Dan kun je elkaar toch maar beter ondersteunen, niet?
Liene: “Voor alle duidelijkheid: we willen echt niet het warm water heruitvinden. Veel musea zijn hier al mee bezig. Binnen het Lerend Netwerk kunnen we de koppen bij elkaar steken, elkaars klankbord zijn en – wie weet – opnieuw mooie samenwerkingen opstarten.”
