Willem van Haecht, De kunstkamer van Cornelis van der Geest

Schilderijen van een collectie schilderijen. Het was begin 17de eeuw een trend. In 1628 leverde Willem van Haecht met de Kunstkamer van Cornelis van der Geest een absolute klassieker in het genre af. Ook Rubens duikt op in het schilderij. En dat is geen toeval.  

Aartshertogen, burgemeesters, kunstenaars en verzamelaars met naam en faam. Mensen met status, volgers en macht. Allemaal staan ze op de gastenlijst van dit VIP-feestje. Je ziet de immense verzameling van kunstliefhebber Cornelis van der Geest, die Willem van Haecht de opdracht gaf om zijn immense verzameling te vereeuwigen. Een levensgrote collage van alle werken die hij bezat. Alsof je erdoor kon scrollen. 

Naast goede vriend was Van Haecht ook een belangrijke beschermheer van Rubens. Dus die mocht zeker niet ontbreken op het doek. De kunstenaar kreeg een prominente plek achter aartshertog Albrecht: een belangrijke positie, letterlijk dicht bij de machthebbers van de Zuidelijke Nederlanden. Samen met celebrities uit de artistieke en wetenschappelijke wereld bewonderen ze 43 schilderijen in van der Geests kunstkamer. Wie iets betekende, was er. Een sociaal netwerk om u tegen te zeggen.  

Trots toont Cornelis de aartshertog en zijn vrouw Isabella een van de pronkstukken uit zijn collectie: Quinten Massys’ Madonna met kind. Rubens deelt zijn betekenisvolle kennis met de aartshertog en achter het schilderij slaat Anthony van Dyck een praatje met Jan van Monfort, muntmeester van Antwerpen.  

Ook Van Haecht zelf – die instond voor het dagelijkse beheer van de enorme collectie – komt voorzichtig piepen in de deuropening. Hij neemt zijn hoed af uit respect voor de hoge gasten.  

Leuk detail: voor de verschillende figuren baseerde Van Haecht zich op bestaande portretten door Rubens en Van Dyck. Sterker nog: recent onderzoek suggereert dat de meester en zijn leerling een aantal van die portretten speciaal voor dit werk hebben gemaakt.  

Maar alle lof is voor Van Haecht. Hoewel hij maar vier kunstkamers schilderde in zijn leven, allemaal in opdracht van Cornelis van der Geest, zijn het wel heel bijzondere doeken en bestempelen we Van Haecht als grondlegger van dit genre. Slechts een handvol kunstenaars deden het hem na. Eén schilderij verdween trouwens spoorloos in 1936.  

Van de werken tegen de wand zijn er vandaag nog 24 gekend, wereldwijd te zien in belangrijke musea. Behalve schilderkunst zijn er nog veel andere elementen te zien in het werk: bronzen beeldjes, een kast vol Chinees porselein, een wereldbol, antieke munten en tal van wetenschappelijke instrumenten. De voorwerpen zijn een soort van elitaire visitekaartjes die moesten weergeven hoe de adel leefde. En wat ze in hun kast hadden staan. Wie goed kijkt, blijft kijken.  

Buiten varen schepen op de Schelde en boven de deur staat de boodschap ‘Vive l’esprit’, een knipoog naar de opdrachtgever – ‘Lang leve Van der Geest!’ – maar ook een verwijzing naar het vermogen van artistiek en intellectueel talent om de rest van de wereld te inspireren.  

Noem de recente restauratie van dit werk gerust revolutionair. Het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA) in Brussel liet er in 2019 zijn experts op los. Ze bevestigden dat het eikenhouten paneel opgebouwd is uit zeven horizontale en één verticale plank. Die tegengestelde werking van het hout zorgde voor heel wat schade aan het paneel en de verflaag.  

Om het paneel structureel te ondersteunen, ontwikkelde de restaurateur een flexibele drager uit sitkaspar, volledig op maat van het werk. Deze elastische houtsoort vangt de bewegingen van de planken op en is een veelgebruikte techniek in de luchtvaartsector. Een klimaatbox in de lijst beschermt het werk tegen schommelingen van temperatuur en luchtvochtigheid.    

Oude lagen en toevoegingen werden verwijderd, barsten opgevuld en de originele tinten door een grondige reiniging opnieuw tot leven gewekt. Zo kwamen details die eeuwen verborgen waren opnieuw aan het licht. Onder meer de ogen van Willem van Haecht kregen hun oorspronkelijke kleur terug.  

Tijdens de herstelling stootten de onderzoekers op iets merkwaardigs: onzichtbare perspectieflijnen leiden naar één werk op de kunstmuur: De Amazoneslag van Rubens. De ontdekking bevestigt de link met Rubens en het belang van De Kunstkamer van Cornelis van der Geest voor het museum.