Overslaan en naar de inhoud gaan
Zelfportret Rubens

Peter Paul Rubens

Van de vier individuele zelfportretten die Rubens (1577-1640) schilderde, is dit portret en buste het meest informele. Anders dan in het zelfportret in Windsor Castle, waarop de kunstenaar zichzelf als gentleman ietwat gereserveerd afbeeldde, kijkt Rubens in dit intiemer portret met een vriendelijke, open blik naar de toeschouwer. Hij richt zich rechtstreeks tot de kijker. In dit geval met bedachtzame, onderzoekende, maar zachtmoedige blik. Als outfit koos hij een zwart wambuis met splitten waar doorheen de lichte kleur van zijn hemd te zien is. Het enige accessoire is de breedgerande hoed. Het onafgewerkte uitzicht in de achtergrond draagt bij aan de informele kwaliteit van het portret.

Zelfpromotie

In vergelijking met zijn beroemde collega Rembrandt (1606?-1663), maakt Rubens opmerkelijk weinig zelfportretten: Rubens schildert er vier, Rembrandt ongeveer veertig. Rubens poseert steeds waardig en zelfbewust, als een gentleman. Als schilder heeft hij zichzelf nooit in beeld gebracht. Rubens’ zelfportretten zijn van wezenlijk belang om inzicht te krijgen in zijn personaliteit; hiermee toont de schilder immers aan hoe hij zichzelf zag en hoe hij ook door de toeschouwer gezien wilde worden. Deze portretten dienden als visitekaartjes en waren de ultieme vorm voor zijn zelfpromotie.

 

Datering

Traditioneel wordt dit busteportret 1630 gedateerd, het jaar dat de kunstenaar trouwde met Helena Fourment. In 1630 is het in prent gebracht. Het kan dus niet later zijn ontstaan. Daar wordt tegenin gebracht dat Rubens er jonger uitziet dan de 53 of 54 jaar die hij toen zou zijn geweest. De betrekkelijk jonge gelaatstrekken van de kunstenaar zijn vergelijkbaar met het gedateerde zelfportret uit 1623. Portretten, zeker zelfportretten, bieden evenwel geen betrouwbare leidraad voor de leeftijd van de geportretteerde. De compositie is als model gebruikt voor een drietal groepsportretten, waaronder het portret van Rubens en zijn oudste zoon Albert.

 

Restauratie

In 2017 werd het Zelfportret van Rubens in het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) te Brussel onderzocht en gerestaureerd. De specialisten brachten met hoogtechnologische apparatuur een bijzonder complexe materiële geschiedenis aan het licht met diverse formaatwijzigingen, overschilderingen en vernislagen. In de loop der tijd is het schilderij veelvuldig verzaagd en aangepast. Het paneel is vergroot en het portret is zelfs ooit ovaal geweest. Om het schilderij opnieuw rechthoekig te maken zijn de vier hoeken nadien toegevoegd. Door de formaatwijzigingen is de positionering van de figuur in het beeldvlak dus anders dan door Rubens werd voorzien.

Het schilderij is voor 2017 verschillende keren gerestaureerd. Op sommige plaatsen bedekten niet minder dan elf niet-originele lagen van overschilderingen, vullingen en vernislagen het kunstwerk. De opeenstapeling aan ingrepen in de picturale laag doorheen de decennia was visueel erg storend en vervormde de perceptie van het Zelfportret. Met het blote oog was Rubens’ schildertechniek nog nauwelijks zichtbaar. Tijdens de restauratie is de volledige originele verflaag blootgelegd.

 

Blozende wangen

Het schilderij oogt na de restauratie opmerkelijk fris en geeft opnieuw alle details bloot die eeuwenlang onzichtbaar waren, zoals de rode lippen, blozende wangen, de witte hoogsels van het hemd, de kleurvariatie en de aandacht voor de afgebeelde kledij. Rubens’ brede penseelstreken in de kledij en de achtergrond vallen op. Op sommige plaatsen heeft het werk een sterk schetsmatig uitzicht. Het verraadt opnieuw de hand van de meester: zijn penseelstreken zijn weer zichtbaar waardoor het zelfportret een ‘nieuw’ kunstwerk lijkt te zijn.

 

Specificaties

  • Peter Paul Rubens (1577-1640)
  • Zelfportret
  • Olieverf op paneel

 

Peter Paul Rubens, Zelfportret, Collectie Stad Antwerpen, Rubenshuis, foto: KIK-IRPA

Schrijf je in op de nieuwsbrief